Κυριακή 6 Νοεμβρίου 2011

ΕΙΣΗΓΗΣΗ: "Ελευθερία στο Διαδίκτυο: Όχι σε κοινωνίες "γενικευμένης επιτήρησης"

Διαβάστε την πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία του πρώην προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης Μ. Λαμτζίδη που έχει ως θέμα την ελευθερία στο διαδίκτυο. Η ομιλία έγινε σε εκδήλωση του ΔΣΑ με αφορμή το νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης που θέλει να "βάλει χέρι" στο διαδίκτυο ώστε να ελέγξει την πληροφόρηση..

"Ελευθερία στο Διαδίκτυο: Όχι σε κοινωνίες "γενικευμένης επιτήρησης"
Μανόλης Λαμτζίδης, μέλος ΔΣ και πρώην Πρόεδρος ΔΣΘ
Ευχαριστώ και συγχαίρω τους διοργανωτές για την πρωτοβουλία και για την επιλογή της θεματικής της σημερινής εκδήλωσης.
Ευχαριστώ ακόμα και το ΔΣΑ για τη φιλοξενία που μας παρέχει καθώς και τον Πρόεδρό του συνάδελφο κ. Γιάννη Αδαμόπουλο , Πρόεδρο του ΔΣΑ για την υποδοχή που μας επιφύλαξε.
Κυρίες και κύριοι,
Υποστηρίζω ότι δεν είναι τυχαίο, ούτε συμπτωματικό ότι η παρούσα ελληνική κυβέρνηση (Υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) στην καρδιά της μεγαλύτερης μετά τη λήξη του Εμφυλίου οικονομικής θεσμικής, πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής κρίσης στο μέσο της πιο μεγάλης κοινωνικής και οικονομικής αναταραχής, που γνώρισε αυτός ο τόπος, ανεξάρτητα πως την αξιολογεί ο κάθε ένα ή η κάθε μία από εμάς , εξάγγειλε τη συγκρότηση νομοπαρασκευαστικής επιτροπής «…. που θα μελετήσει σειρά ρυθμίσεων σχετικά με την ταυτοποίηση των διαχειριστών blogs και τη διεύρυνση του καταλόγου των εγκλημάτων για τα οποία θα επιτρέπεται η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών…».
Με την εξαγγελία αυτή ο κ. Υπουργός προδιέγραψε ως σκοπό της Επιτροπής αυτής «τη διεύρυνση του καταλόγου των εγκλημάτων» μη αφήνοντας κανένα περιθώριο επιλογής. Διότι , στην περίπτωση αυτή, αν το ήθελε, θα χρησιμοποιούσε τη λέξη «ενδεχόμενη». Παραλείποντας να πράξει έτσι, φάνηκε ότι η «διεύρυνση», δηλαδή η τυποποίηση και νέων εγκλημάτων, η αυξανόμενη «ποινικοποίηση» είναι δεδομένη και όχι ζητούμενη.
Φοβούμαι πολύ ότι θα ανοίξει ένας «φαύλος κύκλος». Ελεύθερη έκφραση στο διαδίκτυο –ποινικοποίηση με τη διεύρυνση του καταλόγου των εγκλημάτων αυτού του τύπου – καταστολή -περιορισμός στο δικαίωμα της έκφρασης. Νέες μορφές έκφρασης μέσω «αναβαθμισμένων» τεχνολογιών- ακόμα μεγαλύτερη διεύρυνση του καταλόγου- νέοι περιορισμοί- μεγαλύτερη καταστολή- συρρίκνωση του δικαιώματος ελεύθερης έκφρασης.
Κυρίες και κύριοι, υποστηρίζω ότι η διατήρηση του κελύφους της διαδικτυακής ψευδωνυμίας (ή της ανωνυμίας σχολιασμού και γενικά της συμμετοχής στο διαδίκτυο) είναι μια στοιχειώδης προϋπόθεση για την διαφύλαξη του ιδιωτικού απορρήτου.
Από τη ρητορική που συνοδεύει την αναγγελία ("το διαδίκτυο θα παύσει να φιλοξενεί κουκουλοφόρους") γίνεται πρόδηλο ότι ο κ. Υπουργός δεν έχει –τουλάχιστον- καλή γνώση του αντικειμένου.
Αν ο διακηρυγμένος στόχος είναι όντως η ταυτοποίηση όλων των διαχειριστών ιστολογίων, πρόκειται για νομοθετική πρωτοβουλία ίδιας φιλοσοφίας με εκείνη των απειλών του αείμνηστου Δ. Μαρούδα, επί κυβερνήσεων Α. Παπανδρέου, για «κατάρριψη δορυφόρων για να μην εκπέμπουν τηλεοπτικό σήμα στη χώρα μας»
Η προληπτική ταυτοποίηση των χρηστών μπλογκ, θα είναι κάτι που παγκοσμίως μόνο η κινεζική κυβέρνηση έχει επιχειρήσει, και έχει αποτύχει, να επιβάλει.
Κυρίες και κύριοι,
Είναι αναμφισβήτητο ότι τα blogs είναι μία από τις μεγαλύτερες ανακατατάξεις που έφερε το ίντερνετ στον κόσμο της πληροφορίας.
Εξασφαλίζουν άμεση ενημέρωση, εμφανίζουν απόψεις οι οποίες δεν θα δημοσιεύονταν σε ένα παραδοσιακό μέσο ενημέρωσης και φέρνουν την «δημοσιογραφία του πολίτη» στο προσκήνιο. Είναι μια μεγάλη επανάσταση.
Έχει περάσει πάνω από μισός αιώνας αφότου κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα του Τζορτζ Όργουελ «1984».
Το βιβλίο του Όργουελ εξακολουθεί να λειτουργεί σαν προειδοποίηση για την μορφή που τείνει να αποκτήσει ο κόσμο που ζούμε, όσο και για τη μορφή εκείνου που έρχεται. Παραμένει ένα αναντικατάστατο έργο «αιχμής».
Βέβαια, «αστυνομία της σκέψης» δεν έχει ακόμη δημιουργηθεί, αλλά όπως πάνε τα πράγματα , ποιος μπορεί να είναι σίγουρος ότι θα αποτραπεί τέτοια εξέλιξη;
Ο «Big Brother» , πλέον βρίσκεται μέσα σε κάθε σπίτι.
Είναι χρήσιμο να επισημάνουμε μερικά πράγματα για την διαδικτυακή ανωνυμία και το ιδιωτικό απόρρητο στο διαδίκτυο που υπερβαίνουν την συγκυρία και συνδυάζονται με τις εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο σε θέματα προστασίας της ελευθερίας του λόγου στον διαδίκτυο και των διαδικτυακών δικαιωμάτων – , το οποία είναι άρρηκτο τμήμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως αυτά έχουν αποτυπωθεί στη Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, που υπογράφτηκε το 1948.
Δε πρέπει βέβαια να λησμονούμε ότι τα θέματα παραβίασης του ιδιωτικού απορρήτου που εγείρει η πολιτική του «Facebook» και μόνο , έχουν καταστεί είναι αντικείμενο έντονης συζήτησης και ανησυχίας παγκοσμίως.
Το πρόβλημα εντείνεται με την εξέλιξη της τεχνολογίας. Σήμερα, ακόμη κι αν ήταν εφικτή η ταυτοποίηση των υπολογιστών ώστε να είναι γνωστό ποιοι υπολογιστές δημοσιεύουν κάποια πράγματα, η ανωνυμία θα μπορούσε να εξασφαλιστεί από δημοσιεύσεις που θα γίνονται μέσω «internet cafe» , αλλά και από την πλατεία Συντάγματος!
Με την έλευση των ελεύθερων ασύρματων δικτύων μπορεί να πάει κάποιος απέναντι από το υπουργείο Οικονομικών, να ανοίξει τον φορητό του υπολογιστή και να εξαπολύσει κατά του Υπουργού όσες ύβρεις ή συκοφαντίες επιθυμεί. Και οι ασύρματες επικοινωνίες, είτε μας αρέσει είτε όχι, είναι το μέλλον του Διαδικτύου.
Το Διαδίκτυο είναι ένα συστατικό στοιχείο της «παγκοσμιοποίησης». Αλλάζει δραστικά τους κανόνες του παιχνιδιού στον τομέα της ελεύθερης επικοινωνίας.
Η αντιμετώπιση των ζητημάτων που ανακύπτουν προϋποθέτει νέα προσέγγιση, εντελώς διαφορετική από εκείνη του αείμνηστου Δημήτρη Μαρούδα, που απειλούσε να καταρρίψει τους δορυφόρους για να μην εκπέμπουν σήμα στην Ελλάδα.
Η παλαιά αντίληψη του κράτους «όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω» ή περνώ νόμους που επιχειρούν να λύσουν προβλήματα σε εθνικό επίπεδο, ενώ έχουν παγκοσμιοποιητικό χαρακτήρα , είναι καταδικασμένη να αποτύχει
Ο προληπτικός έλεγχος 40.000 blogs στην Ελλάδα (100 εκατ. παγκοσμίως) έτσι κι αλλιώς , όχι μόνο είναι δύσκολος, αλλά και ανέφικτος.
Κυρίες και κύριοι,
Η ιδιομορφία των blogs συνίσταται στο ότι κύριος σκοπός τους είναι η ελεύθερη επικοινωνία και όχι η ενημέρωση ή η διάδοση απόψεων. Αυτό έχει συνέπειες. Ειδικότερα:
Μέχρι πρόσφατα, τα δικαστήρια - με διάφορες διακυμάνσεις- δέχονταν την αναλογική εφαρμογή του νόμου περί Τύπου στο διαδίκτυο (Πολυμελές Πρωτοδικείο Πειραιά 27/2009), ακόμα και στα «ιστολόγια» (Μονομελές Πρωτοδικείο Ροδόπης 44/2008).
Ιδίως στην δεύτερη απόφαση, κρίθηκε ότι η έλλειψη "επιχειρηματικής διάρθρωσης" δεν εμπόδιζε την εφαρμογή του νόμου περί Τύπου στα «blogs».
Αυτό , σε πλήρη έκταση, θα συνεπαγόταν και την αναλογική «απειλή» των υψηλών αποζημιώσεων που προβλέπει ο νόμος για τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Το «blog» ως μέσο δεν ισοδυναμεί εξ ορισμού με ένα παραδοσιακό μέσο, ως προς την επιρροή του στην κοινή γνώμη - άρα και στην έκταση της προσβολής της προσωπικότητας.
Με την με αρ. απόφαση 4980/2009 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πειραιά κρίθηκε ότι:
«…- Το περί Τύπου θεσμικό πλαίσιο δεν βρίσκει πεδίο αναλογικής εφαρμογής στα μη ειδησεογραφικά ιστολόγια, επειδή υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές ανάμεσα σε αυτά και στα μέσα ενημέρωσης που διέπονται από την ισχύουσα νομοθεσία
- ελλείψει "επιχειρηματικής διάρθρωσης", δεν υπάρχει αντικειμενική ευθύνη του κατόχου του ιστολογίου (όπως προβλέπει ο νόμος περί Τύπου), αλλά η προσβολή της προσωπικότητας θα πρέπει να κρίνεται με βάση τις γενικές διατάξεις (που απαιτούν υποκειμενική ευθύνη), διότι ο blogger συνήθως θα είναι ένας "απλός πολίτης" κι όχι ένας οικονομικά ισχυρός ιδιοκτήτης μέσου ενημέρωσης
- οι υψηλές χρηματικές αποζημιώσεις που προβλέπονται για τα παραδοσιακά μέσα δεν μπορούν να αξιωθούν αναλογικά και από τα μη ειδησεογραφικά ιστολόγια,
- η διαδικασία εκδίκασης των διαφορών προσβολής προσωπικότητας δεν είναι η ειδική διαδικασία του άρθρου 681Δ ΚΠολΔ, αλλά θα πρέπει να είναι η τακτική διαδικασία, η οποία ενώπιον του Πολυμελούς Πρωτοδικείου προϋποθέτει και την απόπειρα εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς.
Το πιο σημαντικό μέρος της απόφασης όμως είναι αυτό στο οποίο επισημαίνεται πως ο βασικός στόχος των μη ειδησεογραφικών blogs είναι η επικοινωνία (μέσο επικοινωνίας) και όχι η διάδοση πληροφοριών (μέσο ενημέρωσης).
Το Δικαστήριο υιοθέτησε δηλαδή την άποψη περί της διαμόρφωσης ενός ημι-δημόσιου χώρου, διακριτού από τον mainstream χώρο της παραδοσιακής δημοσιότητας όπου η διάδοση αποτελεί τον αυτοσκοπό.
Αυτοσκοπός του συνήθους blogger είναι, κατά το Δικαστήριο, η διαδραστική επικοινωνία με τους άλλους (συζήτηση) κι όχι η ενημέρωση της κοινής γνώμης (μονομερής απεύθυνση).
Τα συμπεράσματα της απόφασης αποτελούν λοιπόν μία νέα προσέγγιση της νομολογίας, θεμελιωμένης με στέρεα μεθοδολογικά επιχειρήματα, και ανάλυση βαθύτερη από αυτή της 44/2008 και της 27/2009. Είναι σαφώς μια απόφαση υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης, αφού αίρει την σύγχυση που έχει εύλογα προκαλέσει η κυμαινόμενη νομολογία. Ωστόσο θα πρέπει για άρση κάθε παρεξήγησης να σημειωθεί ότι:
- Η προσβολή της προσωπικότητας εξακολουθεί να αποτελεί παράνομη πράξη, αλλά διέπεται από τις γενικές διατάξεις,
- Οι δεοντολογικές προϋποθέσεις που κρίνουν τον δόλο (ενδεχόμενο ή μη) σε περιπτώσεις συκοφαντικής δυσφήμησης, εξακολουθούν να αποτελούν ισχύουσες κατευθυντήριες γραμμές για την διαδικτυακή ιστολογική αρθρογραφία. Καθοριστική είναι η διάκριση ανάμεσα σε "είδηση" και "σχόλιο",
- Τυχόν εκκρεμείς αγωγές με την ειδική διαδικασία 681Δ μπορούν να εκδικαστούν από τα δικαστήρια στα οποία έχουν εισαχθεί, με την επιγενόμενη κλήση για απόπειρα εξωδικαστικής επίλυσης διαφοράς κατά το άρθρο 214Α ΚΠολΔ.
Μάλιστα οι Δικαστές νεύουν προς τον νομοθέτη, επισημαίνοντας ότι η ανασφάλεια δικαίου που επικρατεί στο θέμα του εφαρμοστέου κανόνα δικαίου δεν επιτρέπει την αναλογική εφαρμογή του νόμου περί Τύπου.
Η εν λόγω δικαστική απόφαση δεν υπεισέρχεται στο ουσιαστικό ζήτημα περί του αν επήλθε προσβολή προσωπικότητας εν προκειμένω ή όχι, καθώς παραπέμπει την υπόθεση στην τακτική διαδικασία. Αυτό σημαίνει ότι, επί του παρόντος, η απόφαση δεν μπορεί να προσβληθεί με έφεση (δεν είναι οριστική), καθώς θα πρέπει να ακολουθήσει η επόμενη δίκη με την οποία θα κριθεί η ουσία της υπόθεσης, πέρα από το νομικό θέμα της εφαρμογής ή μη του νόμου περί Τύπου.



Υποστηρίζω , ότι ένα πλέγμα διατάξεων του ισχύοντος αναθεωρημένου Ελληνικού Συντάγματος (άρθρ. 1 , 2 παρ.1 , 2 παρ. 3, 5α παρ.1, 5α παρ. 2, 9, 9α , 14 παρ.1 και 19 ) ορίζουν σήμερα ένα πεδίο, έναν «κύκλο», αυστηρά οριοθετημένο και περιχαρακωμένο, εντός του οποίου αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του το άτομο χωρίς καταναγκασμούς, εκτός αν αυτοί είναι στο πλαίσιο της «αναλογικότητας» ΑΝΑΓΚΑΙΟΙ.
Το κράτος έχει ΡΗΤΗ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ και όχι ΑΠΛΗ ΕΥΧΕΡΕΙΑ να απέχει από οποιαδήποτε επέμβαση μέσα στον κύκλο αυτό.
Έχει λοιπόν δημιουργηθεί ένας «χώρος» , η «ιδιωτικότητα», η «ιδιωτική σφαίρα», μέσα στην οποία είναι ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΑΝΕΠΙΤΡΕΠΤΟ να εισχωρεί το κράτος.
Οριοθετείται και περιχαρακώνεται ένα «υπάρχω» απέναντι σε ένα κυοφορούμενο «εσύ δεν υπάρχεις», που θα απευθύνει η εξουσία στον απλό ιδιώτη, όπως στο έργο «1984» του Όργουελ.

Τώρα επιτρέψτε μου να προβώ σε ορισμένες ιστορικές και μη αναφορές σχετικά με την ανωνυμία , τη ψευδωνυμία και την επωνυμία
Πρώτα από όλα οφείλουμε να αναφέρουμε ότι μία στις χώρες που εντείνουν τη λογοκρισία στο διαδίκτυο, είναι η Κίνα.
Ανακοινωθέν εξέδωσε η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας, με το οποίο δεσμεύεται να λάβει αυστηρότερα μέτρα για τον έλεγχο της ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων και της χρήσης κοινωνικών δικτύων από τους πολίτες.
Αφορμή έδωσε η τόλμη πολλών micro-bloggers, που το τελευταίο διάστημα σχολίαζαν ανοιχτά και αντάλλασσαν γνώμες στο διαδίκτυο για ειδήσεις των οποίων η κυβέρνηση δεν επέτρεπε την ελεύθερη κυκλοφορία. Το micro-blogging, δηλαδή η ανταλλαγή άμεσων μηνυμάτων σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης όπως το «Twitter», προτιμάται από τους περισσότερους χρήστες για να ειδοποιούν ο ένας τον άλλον και να ασκούν κριτική στους κυβερνητικούς χειρισμούς.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του «China Internet Network Information Center» οι micro-bloggers τριπλασιάστηκαν μέσα σε ένα μόλις εξάμηνο, αγγίζοντας τα 195 εκατομμύρια.
Το εν λόγω κείμενο δημοσιεύθηκε στην επίσημη εφημερίδα «People’s Daily» και αναπαράχθηκε από το κρατικό ειδησεογραφικό πρακτορείο «Xinhua».
«Ανάμεσα στις προτεραιότητες της κυβέρνησης είναι η αυστηρότερη επίβλεψη και διαχείριση της χρήσης κοινωνικών μέσων και η εφαρμογή του νόμου, ώστε να τιμωρηθούν όσοι διαδίδουν επιβλαβείς πληροφορίες», ανέφερε χαρακτηριστικά απόσπασμα του κειμένου.
Το σύστημα κρατικής λογοκρισίας της Κίνας είναι γνωστό ότι είναι εξαιρετικά εξελιγμένο, δεν μπορεί όμως να διαχειριστεί την ασταμάτητη ροή ειδήσεων στις πλατφόρμες άμεσης ανταλλαγής μηνυμάτων, ούτε να ελέγξει τη χρήση «ευφημισμών» από τους χρήστες , προκειμένου να αναφέρονται ελεύθερα σε απαγορευμένα θέματα.
Οι micro-bloggers εκτιμούν ότι η κυβέρνηση δεν θα τολμήσει να κλείσει τελείως τα μέσα δικτύωσης, διότι είναι υπερβολικά δημοφιλή και μπορεί η κίνηση αυτή να λειτουργήσει ως «μπούμερανγκ». Πιθανότερο είναι να ασκήσουν πιέσεις στους διαχειριστές των δικτύων για να αφαιρούν συγκεκριμένο υλικό, ή να δημιουργήσουν ψεύτικους λογαριασμούς για να παρακολουθούν όσα λέγονται.
Κυρίες και κύριοι , είναι αλήθεια ότι ο ανώνυμος λόγος πολλές φορές παράγει «λάσπη» και «βούρκο», αλλά μερικές φορές παράγει και «διαμάντια».
Έχουμε λοιπόν δικαίωμα, να χάσουμε τα διαμάντια προκειμένου να εξαλείψουμε το «βούρκο»;
Επανέρχομαι σε ιστορικές αναφορές για το ζήτημα της ανωνυμίας.
Συγκεκριμένα:
Ποτέ δεν θα μάθουμε με ακρίβεια ποιος υπέγραφε ως Cato, Publius, Caesar, Brutus κ.ά. την περίοδο 1787 – 1788.
Ωστόσο, ολόκληρη η συζήτηση για το σύνταγμα των υπό σύσταση Ηνωμένων Πολιτειών, σε εφημερίδες κυρίως της Νέας Υόρκης, έγινε με ψευδώνυμα άρθρα.
Σήμερα βεβαίως, όλοι σήμερα γνωρίζουν ότι τα «Federalist» και «Antifederalist Papers» γράφτηκαν από τους «Πατέρες» του αμερικανικού έθνους (Alexander Hamilton, James Madison, John Jay, George Clinton κ.ά.).
Επίσης είναι εξίσου σημαντικό να θυμόμαστε ότι η πιο σημαντική ίσως συζήτηση πολιτικής θεωρίας έγινε ψευδωνύμως.
Όπως δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι ένα από τα μεγαλύτερα έργα πολιτικής φιλοσοφίας, «Οι δύο πραγματείες περί κυβερνήσεως» του Τζον Λοκ πρωτοκυκλοφόρησε ανώνυμα. Στα δικά μας υπάρχει η «Ελληνική Νομαρχία, ήτοι λόγος περί ελευθερίας» που υπογράφει κάποιος «Ανώνυμος Έλλην».
Για τούτο επανέρχομαι σε αυτό που διατύπωσα προηγούμενα:
«Ο ανώνυμος λόγος παρήγαγε βούρκο, αλλά μερικές φορές και διαμάντια.»
Έτσι κι αλλιώς, ολόκληρη η κλασική πολιτική θεωρία της Δύσης ήταν άμεσα συνυφασμένη με την πολιτική δράση, η οποία πολλάκις μεταμορφωνόταν σε ανελέητο πόλεμο που εμπεριείχε προσωπικές επιθέσεις, ύβρεις και συκοφαντίες, χωρίς να σημαίνει ότι τα υιοθετώ. Είναι χαρακτηριστικός για την οξύτητα των προσωπικών επιθέσεων ο πόλεμος με ανώνυμα και ψευδώνυμα φυλλάδια που ξέσπασε το 1792 μεταξύ του Alexander Hamilton από την μία και των Thomas Jefferson και James Madison από την άλλη.
Η ανωνυμία και η ψευδωνυμία υπήρξε ιστορικά μέρος της ζωντανής και ζωηρής πολιτικής συζήτησης. Υπήρχε στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη με τα graffiti στους δρόμους, φούντωσε την πρώτη περίοδο της τυπογραφίας με ανώνυμες παμφλέτες για να γίνει εκρηκτική με τη διάχυση του Διαδικτύου. Κάθε τεχνολογική εξέλιξη που ευκόλυνε τον λόγο, διευκόλυνε και την παραγωγή ανώνυμου λόγου. Και όσο προχωράει η τεχνολογία τόσο πιο δύσκολη γίνεται η παρακολούθησή του και από τις αρχές, αλλά και από τους πολίτες. Οι πρώτες δεν μπορούν να επιβάλλουν την «τάξη» (όση, τέλος πάντων, μπορούσαν στην εποχή των μονόδρομων Μέσων) και οι πολίτες δεν μπορούν να τον παρακολουθήσουν λόγω της πληθώρας του.
Ο Τζορτζ Όργουελ με το βιβλίο του « 1984» , ΠΟΥ γράφτηκε το 1948, προειδοποιεί για το κοντινό «αύριο», όπου οι μορφές καταστολής θα επιβληθούν μέσω της τεχνολογίας.
Ο ήρωάς του, ένας συνηθισμένος άνθρωπος ονόματι Γουίνστον Σμιθ, αποφασίζει να αντιδράσει στο ολοκληρωτικό καθεστώς που έχει επιβληθεί.
Δεν μπορεί να δεχθεί μια κοινωνία που το διαστροφικό της τρίπτυχο συντίθεται από τα συνθήματα: «Ο πόλεμος είναι ειρήνη», «Η ελευθερία είναι σκλαβιά», «Η άγνοια είναι δύναμη».
Παρά το γεγονός ότι παντού υπάρχει αναρτημένη η επιγραφή «Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί», ο Σμιθ βρίσκει τον τρόπο να ξεγελάσει για μικρό διάστημα το σύστημα ελέγχου και παρακολούθησης.
Δεν ξέρει και δεν θα μάθει ποτέ αν ο Μεγάλος Αδελφός υπάρχει ή αν είναι απλώς η εικόνα η οποία παρακολουθεί τους πολίτες μέσα από τις τηλεοπτικές οθόνες που βρίσκονται παντού.
Όταν ο Σμιθ συλλαμβάνεται, ρωτάει την ώρα που τον ανακρίνουν: «Υπάρχει ο Μεγάλος Αδελφός;». «Φυσικά και υπάρχει. Το Κόμμα υπάρχει. Ο Μεγάλος Αδελφός είναι η ενσάρκωση του Κόμματος» απαντά ο ανακριτής του. «Υπάρχει, όπως υπάρχω εγώ;» ξαναρωτά ο Σμιθ, για να κατακεραυνωθεί από τον ανακριτή: «Εσύ δεν υπάρχεις».
Δηλαδή , ο στόχος δεν ήταν μόνο η γενικευμένη παρακολούθηση, αλλά η εκμηδένιση της προσωπικότητας, η εξαφάνιση του ατόμου, η εξάλειψη κάθε έννοιας ελευθερίας.
Αν δεν αποτελούν αυτές οι πρωτοβουλίες αποδείξεις, πάντως αποτελούν κατά την προσωπική μου άποψη ΑΝΗΣΥΧΗΤΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ για σοβαρή επιχειρούμενη αλλοίωση της παραδοσιακής διάκρισης της «ιδιωτικής» και της «δημόσια σφαίρας», διάκριση θεμελιώδης για την ποιότητα του δημοκρατικού καθεστώτος, όπως θα εκθέσω στη συνέχεια.



Υποστηρίζω λοιπόν ότι η διάκριση ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας αποτελεί προϋπόθεση προστασίας ατομικής ελευθερίας και διατήρησης της δημοκρατίας.
Η διατήρηση του κελύφους της διαδικτυακής ψευδωνυμίας (ή της ανωνυμίας σχολιασμού και γενικά της συμμετοχής στο διαδίκτυο) είναι μια στοιχειώδης απαίτηση για την διαφύλαξη του ιδιωτικού απορρήτου, παρότι το κέλυφος αυτό κάθε άλλο παρά στεγανό και ασφαλές είναι.
Το δικαίωμα του κάθε χρήστη στο απόρρητο των επικοινωνιών του είναι αυτονόητο.
Το βασικό σκεπτικό πίσω από την διαφύλαξη της δυνατότητας του ανώνυμου λόγου (γενικά, όχι μόνο του διαδικτυακού) έχει δοθεί από το – συντηρητικό - Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ σε μια απόφασή του το 1995:
«… Η προστασία του ανώνυμου λόγου είναι ζωτική για τον δημοκρατικό διάλογο. Το να επιτρέπει κανείς σε διαφωνούντες να αποκρύβουν την ταυτότητά τους, τους απελευθερώνει στην διατύπωση κριτικών, μειοψηφικών απόψεων… Η ανωνυμία είναι μια ασπίδα από την τυραννία της πλειονότητας… Αποτελεί έτσι παράδειγμα του σκοπού για τον οποίο δημιουργήθηκε η Χάρτα Δικαιωμάτων και ειδικά η Πρώτη Τροποποίηση του Συντάγματος των ΗΠΑ: για την προστασία των αντιδημοφιλών ατόμων από την αντεκδίκηση – και των ιδεών τους από την αποσιώπηση – δια χειρός μιας μη-ανεκτικής κοινωνίας. Το δικαίωμα της διατήρησης της ανωνυμίας μπορεί να καταχράται όταν καλύπτει δόλιες συμπεριφορές. Αλλά ο πολιτικός λόγος από την φύση του θα έχει κάποιες φορές συνέπειες που δύσκολα γίνονται αποδεκτές και, γενικά μιλώντας, η κοινωνία μας δίνει μεγαλύτερη σημασία στην αξία της ελευθερίας του λόγου από ότι στους κινδύνους της κατάχρησή του….»
Αν αυτό το σκεπτικό ευσταθεί σε μια χώρα στην οποία η προστασία του λόγου είναι σαφώς ισχυρότερη από ότι στην Ελλάδα, είναι αυτονόητο ότι είναι πολύ περισσότερο καίριο σε μια χώρα μικρότερης ανοχής στον αιχμηρό / καταγγελτικό λόγο και στην οποία π.χ. η δια των αγωγών φίμωση της κριτικής και της σάτιρας είναι συχνή. Είναι προφανές ότι η απειλή και μόνο μιας εισαγγελικής εντολής άρσης ανωνυμίας θα δράσει κατασταλτικά στον εκφερόμενο λόγο, και θα οδηγήσει σε αυτολογοκρισία ,ιδίως απέναντι σε πρόσωπα που έχουν πολιτική ή οικονομική εξουσία.
Η προστασία της ψευδωνυμίας και της ανωνυμίας όμως δεν αφορά μόνο στην προστασία από τους διωκτικούς μηχανισμούς του κράτους και στις κατασταλτικές πρακτικές της κυβέρνησής μας, ούτε στην προστασία από την συλλογή και εκμετάλλευση προσωπικών στοιχείων από ιδιωτικές εταιρείες.
Αφορά επίσης την δυνατότητα επιλογής από τον κάθε πολίτη του κοινού στο οποίο απευθύνεται η κάθε δημόσια δήλωσή του.
Θα πρέπει να επισημάνουμε πως μια υποχρεωτική και γενικευμένη επωνυμία στο διαδίκτυο θα ήταν μια ολοκληρωτική επωνυμία, τέτοια που δεν έχει ξαναϋπάρξει σε ανθρώπινη κοινωνία.
Κάθε εκφορά λόγου, κάθε σχόλιο, κάθε άποψη, αλλά ακόμα και οι κινήσεις ενός χρήστη του διαδικτύου και όλα τα στοιχεία επικοινωνίας του, θα αποτελούσε τμήμα ενός άτυπου αλλά προσβάσιμου από όλους «μητρώου». Το «όλους» εδώ, δεν περιλαμβάνει μόνο κρατικές αρχές, αλλά και διαφημιστές, εργοδότες, συναδέλφους, πελάτες, συγγενείς – όλους.
Συχνά προκειμένου να μπορεί κανείς να δράσει μέσα στα πλαίσια του διαδικτύου ελεύθερα και να συζητήσει ανοιχτά θέματα που τον ενδιαφέρουν, είναι απαραίτητη προϋπόθεση η δυνατότητα διαδικτυακής ανωνυμίας ή ψευδωνυμίας. Αυτό δεν είναι κατανοητό για όσους θεωρούν ότι το διαδίκτυο είναι απλά ένα είδος ΜΜΕ ή ένα γιγαντιαίο ηλεκτρονικό παιχνίδι: Το διαδίκτυο είναι και θα παραμείνει στο ορατό μέλλον (σε οιαδήποτε εκδοχή του) ένα νέο και μόνιμο σύστημα πληροφορίας και επικοινωνίας που θα διατρέχει τους ανθρώπινους πολιτισμούς, μια ενιαία «πλατφόρμα» που θα περιέχει όλη σχεδόν την δημόσια σφαίρα του λόγου, της πληροφορίας, της συζήτησης αλλά και θα αποτελεί τόπο του συνέρχεσθαι, κατά ομάδες και δημόσια.
Κυρίες και κύριοι,
Η διασταύρωση δεδομένων από το διαδίκτυο με τις τεχνολογίες αναγνώρισης και παρακολούθησης οδηγούν σε ένα οργουελικό κόσμο γενικευμένης επιτήρησης – και το κλειδί για να αποτραπεί μια τέτοια εξέλιξη βρίσκεται στην προστασία και την διαφύλαξη κάθε πλευράς του ιδιωτικού απορρήτου, από καταχρήσεις και του κράτους και των ιδιωτών.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, κάθε οπισθοχώρηση σε θεσμικό επίπεδο, κάθε επιπλέον περιορισμός της δυνατότητας ψευδωνυμίας, όταν ήδη το διαδίκτυο έχει αναδειχθεί σε κρίσιμο πεδίο αναδιαμόρφωσης της έννοιας του ιδιωτικού απορρήτου, αποτελεί παγκόσμια θέμα ζήτημα – ιδίως καθώς θα αφορά χώρα-μέλος της ΕΕ.
Η προληπτική άρση της ανωνυμίας των χρηστών του διαδικτύου, έστω και επιλεκτικά, θα αποτελούσε προηγούμενο για ένα δυστοπικό σενάριο απονεύρωσης του πολιτικού λόγου στο διαδίκτυο (που σημαίνει σχεδόν παντού στην δημόσια συζήτηση πλέον) αλλά και ένα ακόμα πλήγμα στο δικαίωμα στο ιδιωτικό απόρρητο, μέσα και έξω από το διαδίκτυο.
Κυρίες και κύριοι,
Αν αναρωτιέστε γιατί κάνουμε αυτή τη συζήτηση, γιατί διατυπώνω αυτές τις σκέψεις , γιατί εκφράζω σοβαρές ανησυχίες, σας ΑΠΑΝΤΩ ΕΥΘΕΩΣ:
Για να σας ευαισθητοποιήσω ακόμα περισσότερο…Για να σας φέρω σε εγρήγορση…
Για να μη ξυπνήσουμε όλοι μαζί μία ημέρα και απέναντί μας αντικρύσουμε έναν βλοσυρό ανακριτή να σηκώνει επιτακτικά το δαχτυλό του για να μας πεί: «Εσύ δεν υπάρχεις …»
Επιστημονική εκδήλωση: Τετάρτη, 2 Νοεμβρίου 2011 και ώρα 19:00 Αίθουσα Διαλέξεων του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (Ακαδημίας 60), συνδιοργάνωση «Ένωση Ελλήνων Νομικών» « e – Θέμις», θέμα «Η ΑΝΩΝΥΜΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ»

Δεν υπάρχουν σχόλια: